N-qo tzyet qu´n toj q-Biblia te prim ja´lin toj 27 capítulo te Mateo. N-qo pon toj jun tnej te versículo 27 a 44, jun tnej n-qo yolin ti´j toj seman lu ex toj juntl seman aj t-xi q-xnaq´tza´n ti´j t-xob´il Qajaw Jesucrist twitz crus. nim ab´q´i tzik´, a Frederic Farrar kub´ ttz´ib´in aju tchwinqil Crist. Ex toj ttz´ib´b´il ti´j tchwinqil Crist, at jun t-xaq aju wajb´ile tu´n t-xi n-u´jine kyeye te jun t-xilen tun t-xi q-xnaq´tza´n ti´j t-xaq u´j twitz qwitze.
“Jun kamik tu´n t-xi´ q´o´n twitz crus n-okx toj tkyaqil aju´ k´ixk´oj ex aju´ kamik n-ku tzaj ti´j aju´ nya b´a´n ex aju´ nya b´a´n. Aju´ mareos, calambres, sed, hambre, insueño, fiebre traumática, tétano, vergüenza, publicidad de la vergüenza, largo continuidad del tormento, horror de la anticipación, mortificación de las heridas no cuidados, todos los que pueden ser justos endurados hasta el punto noq ch´in amb´il n-chi kub´ we´ twitz aju´ t-xilen aju´ t-xilen aju´ t-xilen t-xilen aju´ t-xilen t-xilen tkyaqil t-xilen aju´ t-xilen t-xilen. chik´, extzen junjun wiq nya b´a´n n-chi ch´iy ch´in ch´in, n-chi tzaj tqona jun nya b´a´n mya b´a´n t-xilen jun t-xob´il ex t-xob´il. Ex kykyaqil qeju nya b´a´n lu n-chi tzaj kyq´o´n jun tzalajb´il ex jun b´is toj qanmi, aju in b´ant tu´n t-xi q´et amb´il te kamik, te kamik, aju aj q´oj mya b´i´n twitz aju xjal n-chi tzaj t-xob´il, jun tb´anil ex t-xilen tzaqpib´l.
Jun ti´x n-el tniky´ ti´j ti tq´ama Ferrar ex ti n-b´i´n qu´n ti´j t-xob´il twitz crus extzen atzun jlu: qa toj t-xob´il jun xjal twitz cruz, myia jun xjal n-ximen ti´j jun kamik jun rat ex mya k´ixk´oj. Mi jun xjal n-ximen ti´j t-xq´uqb´il jun tajlal t-xilen xjal. Junxitl t-xilen. Aye crucificadores n-chi jyon jun nya b´a´n nya b´a´n te tz´aqli t-xob´il a t-xilen twitz alkyexku juntl t-xim te kamik o tz´ok t-ximan xjal. extzen ikyjo aju´ yajb´il tzaj tq´o´n qAjaw Jesucrist te q-xel – te q-k´u´j.
A t-xob´il Crist twitz crus, b´i´n qu´n, atzun t-xilen t-xilen t-xnaq´tzb´il. Ojtzqiʼn jlu quʼn. Atzun t-xilen t-xim Dios ti´j kolb´il. Tkyaqil n-chi b´aj toj cruz jatumel n-chi tzaj tqona qAjaw kyi´j kyil xjal twitz tx´otx´ extzen tu´n tpaj lu n-chi tzaj tqona kolb´il kye kykyaqil aye n-okslan. extzen toj jun tten, a cruz atzun t-xe´chil t-xim Dios, extzen n-chi yek´unte t-xtalb´il ex t-xtalb´il ex t-xtalb´il ex t-xtalb´il Dios tza´n mya juntl tiyjil toj amb´il ja´lo n-chi b´ant. A junx yek´b´il te tk´ujlalil ex t-xtalb´il Dios n-ka´yit twitz cruz. extzen tu´n t-xi´ q-b´et toj jun u´j ti´j cruz ex tu´n t-xi´ q-ximen tkyaqil ti´j t-xilen Dios ti´j tk´ujlab´il ex t-xtalb´il toj cruz. N-chin tzalaje ti´j qa atzun, toj nimku, aju tajb´il tqanil b´a´n tzaj ttz´ib´in Juan. Ik tza´n n-tz´ib´in Juan ti´j cruz, tkyaqil maj tzajni toj twitz Dios. N-chi yek´unte qa jun t-xilen t-xilen yol, qa a t-xim Dios toj b´e extzen t-xim Dios toj amb´il. extzen n-qo ka´yin ti´j tqanil b´a´n te Juan extzen n-qo u´jin ti´j tqanil ti´j t-xob´il twitz crus, extzen n-qo tzalaj ti´j t-xtalb´il Dios ex t-xtalb´il ex tk´ujlalil toj tkyimlen Jesucrist.
Extzun mya atzun tajb´il Mateo. A Mateo n-ok laq´e´ ti´j cruz tuk´e jun t-xim junxitl. A Mateo n-chi yolin ti´j t-xob´il twitz crus mya ti´j t-xilen Dios, sino ti´j t-xilen mya b´a´n ky-b´inchb´en xjal. Ex aju t-xilen Mateo tiʼj alkye tten nya bʼaʼn qe xjal ex alkye tten in tzaj tyekʼin tkyimlen Jesucrist qa nya bʼaʼn taʼ kyanmi xjal. extzen n-xi nq´ama´ne qa a t-kamik Jesucrist toj jun plaj atzun jun yek´b´il nimxix toklen ti´j tk´ujlab´il ex t-xtalb´il Dios, toj juntl plaj atzun junx yek´b´il nimxix toklen ti´j ttz´ilil ex mya b´a´n toj tanmin xjal. Iktzun tten at kab´e axix tok nya junx ky-xilen n-chi kub´ yek´un toj junx amb´il lu. Ex ikytzun tten toj Hechos capítulo 2, tej t-xi tpakb´a´n Pedro toj Pentecostés, n-tq´ama´n qa a Dios o kub´ t-ximan jlu extzun kyeye tu´n ky-q´ob´e mya b´a´n ma b´ant kyu´ne.
extzen aj t-xi qka´yin toj tqanil b´a´n te Mateo, mya nimxix k-xel qka´yin aju t-xob´il twitz crus ti´j t-xtalb´il Dios ex ti´j tk´ujlab´il, noq o´kx k-xel qka´yin ti´j t-xtalb´il ex mya b´a´n te xjal. Atzun jun mya bʼaʼn mintiʼ juntl ik tzeʼn te. Ex qa at jun maj at jun najb´il jatumel n-ok qka´yin aju yol tzaj q´ma´n ex aju tqanil tku´x toj Jeremías 17:9, jatumel tq´ama, “Aju tanmi xjal mas sb´ul twitz tkyaqil ex nimxix mya b´a´n,” at tzalu toj najb´il lu. Atzun jun yek´b´il mas nim toklen ti´j axix tok aju tqanil lu.
Jaʼlo nya ik tten ik tzaʼn mintiʼ o kubʼ tyekʼin tibʼ mya bʼaʼn tuj tchwinqil Cristo nej twitz jlu, tuʼnju o kubʼ tyekʼin tibʼ. Aju mya bʼaʼn ok tilil tuʼn tuʼn tkubʼ tbʼyoʼn tej tul itzʼj. Xi t-ximan tun t-xi t-ximan t-xnaq´tzb´il. Xi t-ximan tun t-xi t-ximen kyi´j t-milagros. Te mankb´il, aju mya b´a´n tzaj tqona t-xilen t-kamik tu´n t-xi t-ximan tkyaqil t-xilen tz´aqli toj ky-tx´otx´ aye aj Judiy ex aye mya aj Judiy. A mya b´a´n otaq tz´ok t-ximan te.
Tuk tel q-nik´ Filipenses, atzun mankb'il u'j xi ttz'ib'a'n Pablo kye okslal. In kubʼ ttzʼibʼin tej tten toj cárcel toj tnam Roma. Toj Filipenses 2:6-11, n-qo b´in ti´j San Pablo tej t-xi tzyet jun b´itz. Axpe ikx in nok qqʼoʼn tbʼi taqikʼ lu te «bʼitz te Filipense». A Pablo n-xi tq´ama´n kye aj Filipos tun ky-ximen kyi´j txqantl, tun ky-ok kyq´on kyib´ twitz juntl toj ttxolil. In kubʼ weʼ ex in kubʼ t-ximen toj tanmi: «Il tiʼj tuʼn tten jun techel tiʼj jlu», ex tqʼama jlu: «Ximana tiʼj Jesucristo». extzen t-xi tzyet jun b´itz. In tzaj tq´ama´n, "A Jesucristo aju t-xilen Dios, aju t-xilen Dios, kubʼ t-ximen qa nya il tiʼj tuʼn t-xi ttzyuʼn aju junx taʼ ex el tpan tibʼ, ex xi tiʼn t-xilen, aju t-xilen jun majen, ex ok te bʼaʼn tzmaxi tej tkyim, aju kamik twitz cruz." Toj poema, jun tten t-xe´l t-xe´l t-xi´ya t-xe t-xob´il Cruz. Toj Jesucrist, a Dios ax, a Tk´wal, tzaj ti´n t-xilen te t-xilen, extzen tzaj t-xo´n tib´ ex ul twitz cruz. Tu'npetzi'n, nimxix o jaw tnimsa'n qMan Dios Jesús. Ate Jesús mas nim toklen tib'aj tkyaqil b'ib'aj, tu'ntzun tjaw kynimsa'n tb'i Jesús, kykyaqil xjal tuj kya'j ex twitz tx'otx' ex tjaq' tx'otx', tu'n t-xi kyq'ama'n qa ate Jesucrist Kajaw, tu'ntzun tjaw nimsa'n tb'i Dios, aju Manb'aj. A b´itz lu n-yolin ti´j tk´ujlab´il Dios n-ka´yit tza´n jun ti´xti n-b´aj. Toj ak´aj yol, a k´ujlab´il mya jun xim, a k´ujlab´il mya jun xim, a k´ujlab´il jun b´ajsb´il. Atzun titzen b´aj toj Cruz. Atzun tej t-xi tmojb´an tib´ Jesús quk´il ex tej t-xi t-xo´n tipumal qil, tej t-xi t-xo´n tipumal kamik tu´n t-xi ti´n, ex tej t-xi t-xo´n tipumal tajaw il. extzen atzun jun b´ajsb´il b´aj toj cruz, extzen atzun n-chi tzaj tq´ama´n Pablo qe toj nim b´itz lu. ¿Tiʼtzun tzul? ¿Tiʼ in tzaj tiʼj jlu? Atzun qe yol lu in che ul lpeʼ tiʼj. (Kjawil uʼjit Filipenses 2:12-13). Q´onxa amb´il weye tun t-xi nq´o´ne tqanil teya kyi´j junjun yol ate´ toj txol yol lu´ extzen tb´anilxix. N-xi tzyet tu´n t-xi tq´ama´n, ''Ik tza´n n-chi kyb´i´ne weye tkyaqil amb´il tej n-tene wune, ja´lin ky-b´i´ne weye tej mya n-tene," mya at kyxol, jalin at toj jun cárcel te Roma. Q´onxa amb´il weye tun t-xi nq´ama´ne teya ti´j yol "niman". A yol "bey" n-chi b´aj t-xilen extzen t-xilen aj t-xi qb´i´n a yol inglés "bey". A yol n-ku tz´ajb´en tzalu a RSV n-ku tz´ib´in te "b´inchen" atzun yol griego "b´inxa". B´in. Ex mas bʼaʼn in nela jlu toj nwitze tuʼnju in nok t-xqʼuqin tzaqpibʼil teya. Ex ntq'ma'n kyjalu'n: Ikytzi'n tze'nku nchin b'i'n kyu'n, tej ntene kyuk'iy, exla qa mi'n chin tene kyuk'iy, nchin b'i'n kyu'n. tb´anilxix qa a yol n-ok q´o´n te "b´inchen" toj hebreo junx ta´, ax ikx a yol te "b´inxa". A t-xilen yol hebreo shema.Toj Deuteronomio 5, at jun qyol n-xi tzyet aq´untl xjan toj ja te k´ulb´il. —Akeye aj Israel, cybintze, junx Dios at tu'n cyc'ulune, junx Dios ex minti' juntl dios cywitze. A t-xe´chil aye lajaj kawb´il, tuk´e shema. Ax tok, aye q-tatey, aj t-xi tq´ama´n Pablo kye q-k´wale ex kye q-me´jele, "Aqeye k´wal, kynimanxe ky-tatey," ax tok ax yol lu ajb´en tu´n. —Aqeye kʼwaʼl, kybʼinxe kyyol kymane. Mas b´a´n n-gan t-xilen. N-chi tzaj tqona qa at jun amb´il te b´inchb´en, ax ikx. "B´inxa ky-tatey, b´inxa kye." extzen, aye tatey, atzun yol mas b´a´n tun t-xi qma´n. Mi'n txi tma'na: Cynimanxe nyole. Q'manxa: Chin kyb'intza. Mas b´a´n, qu´n n-chi tzaj tqona tzaqpib´l te xjal n-b´in teya. N-chi yolin ti´j ky-b´inchb´en tz´aqli. Ax ikx in tzaj tqʼamaʼn qa at jun yolbʼil in bʼaj ex qa at jun mojbʼabʼil. Bʼinchama aju qʼuqbʼil tkʼuʼja A Pablo n-xi tq´ama´n, toj jun yol nim toklen, "Che aq´unane ti´j kolb´il kyeye tuk´e xob´ajil ex tuk´il lu´lun, qu´n a Dios n-aq´unan tuj kyanmiye, tu´n t-xi kyb´incha´n aju b´a´n t-xim." At juntl ti´xti n-ku n-ka´yine tuk´ila extzen atzun t-xilen yol. B´i´n tza´n kye yol junxitl, kykyaqil yol twitz tx´otx´. Aye junxitl ky-xilen at jun ky-b´inchb´en ti´j t-xilen t-xnaq´tzb´il ti´j txol yol. Kxel nqʼoʼne jun techel teya. Toj yol alemán, a verbo toj jun txol yol n-okx toj t-xe´l extzen mya t-xe t-xe jun txol yol. A jlu at nim toklen tiʼj yol alemán. N-chi b´inchan a yol alemán jun yol tz´aqlixix. Mya b´a´n t-xilen qa a kyyol aye científicos, qu´n ax tok tu´n tpaj jun curiosidad lingüística qa aju verbo at toj t-xe t-xaq u´j. Cxe'l nk'o'na jun techlal. Qo ximen ti´j qa n-xi t-sama´na tk´wa´la moqa tme´jel, moqa ttxu´ya, moqa tchmila, moqa t-xu´jila, toj k´ayb´il tun t-xi ky-k´amo´n jun ti´x; jun sentens alemán n-chi b´et ikyjo, "Toj k´ayb´il, pan, leche, mya b´a´n t-xilen, txi´ya!" Qʼonka twitza tiʼj verbo at toj bʼajsbʼil. N-chi tz´ib´inxa aju´ lista lu´ tuk´e t-xim, mas aju´ t-xaq "minti´ jun tiyjil t-xilen". te mankb´il n-b´i´na aju´ verbo t-xilen, "xi´ya". Qʼonka twitza, iktzun tten in kubʼ t-ximen ciencia. Tnejel n-chi tzaj tchmo´na tkyaqil tqanil, exttzen te mankb´il a verbo. "Q´oxel!" Jalin, a inglés junxitl. Aye verbos toj yol inglés, toj tkyaqil, n-chi ul tnejel. Ex at junjun tbʼanel tiʼchaq in tzaj tuʼn jlu. N-chi b´inchan q-yol te jun yol te nim t-xilen. At junjun mya b´a´n t-xilen. Jun techel, n-xi tq´ama´na, "n-xu´k, txi´ya toj k´ayb´il, ¿b´a´n t-xi´ya?" extzen yajxi´tl ya n-etz toj ttzi ja. Kayil? qu´n ya otaq tz´ok nb´i´ne aju verbo te acción.